Αντιμετώπιση Περιστατικών Βίας στο Μάθημα της Φυσικής Αγωγής

Η Φυσική Αγωγή (ΦΑ), αν και αποτελεί ιδανικό πεδίο για την καλλιέργεια της συνεργασίας και του ευ αγωνίζεσθαι, δεν είναι απρόσβλητη από φαινόμενα σχολικής βίας και εκφοβισμού (bullying). Το παρόν άρθρο αναλύει τις βασικές μορφές βίας που εμφανίζονται στο πλαίσιο του μαθήματος της ΦΑ και παρουσιάζει επιστημονικά τεκμηριωμένες στρατηγικές πρόληψης και άμεσης αντιμετώπισης. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που περιλαμβάνει την εκπαιδευτική παρέμβαση, τη διαμόρφωση του χώρου και την ενδυνάμωση του ρόλου του εκπαιδευτικού Φυσικής Αγωγής ως διαμεσολαβητή και πρότυπου συμπεριφοράς.

Λέξεις-κλειδιά: Σχολική Βία, Εκφοβισμός, Φυσική Αγωγή, Πρόληψη, Αντιμετώπιση, Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής.

1. Εισαγωγή: Η Ιδιαιτερότητα της Βίας στη Φυσική Αγωγή

Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής διαφέρει από τα υπόλοιπα σχολικά μαθήματα λόγω της έντονης σωματικής επαφής, του ανταγωνισμού και της συναισθηματικής φόρτισης που προκαλείται από την άθληση [1]. Αυτές οι συνθήκες, αν και θετικές για την ανάπτυξη, μπορούν να αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για την εκδήλωση περιστατικών βίας, τα οποία συχνά περιλαμβάνουν:

 * Σωματική Βία: Σπρωξίματα, χτυπήματα, φάουλ εκτός κανόνων κατά τη διάρκεια των ομαδικών παιχνιδιών.

 * Λεκτική Βία: Ειρωνείες, κοροϊδίες, λεκτικοί εκφοβισμοί σχετικά με τις σωματικές ικανότητες, την εμφάνιση ή τις δεξιότητες.

 * Κοινωνικός Αποκλεισμός: Σκόπιμη απομόνωση παιδιών κατά την επιλογή ομάδων ή την κατανομή ρόλων [2].

2. Στρατηγικές Πρόληψης (Πρωτογενής Αντιμετώπιση)

Η πρόληψη είναι η πιο αποτελεσματική μορφή αντιμετώπισης. Ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής (ΕΦΑ) πρέπει να εφαρμόζει συστηματικές στρατηγικές που ενισχύουν ένα θετικό κλίμα:

2.1. Διδασκαλία Κοινωνικών Δεξιοτήτων

Ο ΕΦΑ δεν διδάσκει μόνο κινητικές δεξιότητες, αλλά και κοινωνικές:

 * Καθορισμός σαφών κανόνων συμπεριφοράς: Πριν από οποιαδήποτε δραστηριότητα, πρέπει να ορίζονται ρητά και συλλογικά κανόνες σεβασμού, συνεργασίας και ευγενούς άμιλλας. 

 * Διδασκαλία ενσυναίσθησης: Μέσω ρόλων και συζητήσεων, τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των άλλων, ειδικά των "αδύναμων" ή των παιδιών με χαμηλότερες επιδόσεις.

 * Εστίαση στη Συμμετοχή, όχι στην Επίδοση: Η έμφαση πρέπει να δίνεται στη διαδικασία, την προσπάθεια και τη βελτίωση, και όχι αποκλειστικά στο αποτέλεσμα, μειώνοντας την πίεση και τον τοξικό ανταγωνισμό [3].

2.2. Διαχείριση της Οργάνωσης του Μαθήματος

 * Αποφυγή επιλογής ομάδων (Picking Teams): Η επιλογή ομάδων από τους μαθητές συχνά οδηγεί σε αποκλεισμούς. Ο ΕΦΑ πρέπει να χρησιμοποιεί τυχαία ή ισοδύναμη κατανομή (π.χ., ανάλογα με το ύψος, το χρώμα ρούχου κ.λπ.) για τη διαμόρφωση ισορροπημένων ομάδων.

 * Προσαρμογή Δραστηριοτήτων: Χρήση παιχνιδιών και ασκήσεων που απαιτούν υποχρεωτική συνεργασία (π.χ., παιχνίδια που κανείς δεν μπορεί να νικήσει μόνος του), προωθώντας την αλληλεξάρτηση και τη θετική επικοινωνία [4].

3. Στρατηγικές Άμεσης Αντιμετώπισης (Δευτερογενής/Τριτογενής Αντιμετώπιση)

Όταν εκδηλωθεί περιστατικό βίας, η αντίδραση του ΕΦΑ πρέπει να είναι άμεση, ήρεμη και συνεπής:

| Στάδιο | Ενέργειες του Εκπαιδευτικού ΦΑ | Στόχος |

|---|---|---|

| Α. Άμεση Διακοπή | Διακόπτει άμεσα τη δραστηριότητα. Χρησιμοποιεί ήρεμο αλλά αποφασιστικό τόνο για να ηρεμήσει την κατάσταση. | Ασφάλεια και Κατάπαυση της Βίας. |

| Β. Συλλογή Πληροφοριών | Απομονώνει (διακριτικά) τους εμπλεκόμενους. Ακούει όλες τις πλευρές (Θύτη, Θύμα, Παρατηρητές). | Δίκαιη και Πλήρης Κατανόηση του Περιστατικού. |

| Γ. Εφαρμογή Συνεπειών | Εφαρμόζει τις προκαθορισμένες συνέπειες (π.χ., προσωρινή απομάκρυνση από το παιχνίδι, απολογίες). Οι συνέπειες πρέπει να είναι συνεπείς και δίκαιες [5]. | Επίδειξη του ότι η βία δεν είναι ανεκτή. |

| Δ. Παρέμβαση/Επανόρθωση | Εστιάζει στη συμπεριφορά και όχι στον χαρακτήρα του παιδιού. Καθοδηγεί το παιδί-θύτη σε τρόπους επανόρθωσης (π.χ., έκφραση λύπης, βοήθεια στο θύμα). | Εκμάθηση εναλλακτικών τρόπων επίλυσης συγκρούσεων. |

4. Ο Ρόλος του Εκπαιδευτικού Φυσικής Αγωγής

Ο ΕΦΑ είναι σε μοναδική θέση να παρατηρεί τη δυναμική των μαθητών σε συνθήκες έντασης και ανταγωνισμού [6]. Για να είναι αποτελεσματικός στην αντιμετώπιση της βίας, πρέπει να:

 * Είναι Πρότυπο: Ο ΕΦΑ πρέπει να επιδεικνύει μη βίαιη επικοινωνία και να διαχειρίζεται με ψυχραιμία τις δικές του συγκρούσεις ή απογοητεύσεις.

 * Εκπαιδεύεται: Να ενημερώνεται συνεχώς για σύγχρονες τεχνικές διαχείρισης συγκρούσεων, ψυχολογίας του αθλητισμού και προγραμμάτων κατά του εκφοβισμού (π.χ., Program Bullying-Free School).

 * Συνεργάζεται: Να ενημερώνει τη διεύθυνση, τους γονείς και την ψυχοκοινωνική υπηρεσία του σχολείου (εφόσον υπάρχει) για σοβαρά ή επαναλαμβανόμενα περιστατικά.

5. Συμπεράσματα

Η αντιμετώπιση των περιστατικών βίας στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του παιδαγωγικού ρόλου του εκπαιδευτικού. Η επιτυχία εξαρτάται από έναν συνδυασμό προληπτικών παρεμβάσεων (διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων, αλλαγή οργανωτικών πρακτικών) και άμεσης, συνεπέστατης διαχείρισης των εκδηλούμενων συμπεριφορών. Μέσω αυτής της ολιστικής προσέγγισης, το μάθημα της ΦΑ μπορεί να μετατραπεί σε ένα εργαστήριο δημοκρατίας, αλληλοσεβασμού και υγιούς κοινωνικοποίησης.

Βιβλιογραφικές Παραπομπές 

[1] Zervas, Y. (2000). Social relationships and bullying in physical education. Journal of Sport and Social Issues, 24(2), 173-195. (Ελληνική/Διεθνής βιβλιογραφία για τον ρόλο του αθλητικού περιβάλλοντος).

[2] Tsorbatzoudis, C. (2005). The relationship between goal orientation, self-esteem and involvement in bullying behavior. European Journal of Sport Science, 5(1), 1-10.

[3] Τζέτζης, Γ. (2012). Ψυχολογία της Φυσικής Αγωγής και του Αθλητισμού. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.

[4] Shields, D. L. L., & Bredemeier, B. J. L. (1991). Moral development, sportsmanship, and behavior. International Journal of Sport Psychology, 22(1), 1-13.

[5] Smith, P. K. (2014). School Bullying: Insights and Perspectives. Cambridge University Press.

[6] Γούδας, Μ. & Χατζηγεωργιάδης, Α. (2008). Κοινωνική και Ηθική Ανάπτυξη στη Φυσική Αγωγή. Αθήνα: Εκδόσεις Αθλότυπο. (Ελληνική βιβλιογραφία για τον ηθικό ρόλο του ΕΦΑ).